توت‌فرنگی باغی یا ساده‌تر همان "توت‌فرنگی" با نام علمی Fragaria ananassa گیاهی از خانواده "گل‌سرخ" بوده که برای اولین بار در سال ۱۷۵۰ بصورت کشت باغی در منطقه بریتانی واقع در غرب فرانسه، و با استفاده از دو رقم وحشی آن که توسط مهاجران در سال ۱۷۱۴ از کشور شیلی و منطقه ویرجینیا در شمال‌شرق آمریکا به اروپا آورده شده بود، کشت و پرورش داده شد.
قبل از آن، در نوشته‌های روم باستان از توت‌فرنگی (وحشی) به عنوان یک گیاه با خواص دارویی نام برده شده است. در قرن ۱۴ میلادی فرانسوی‌ها اقدام به انتقال بوته توت‌فرنگی وحشی به باغ‌های شخصی خود نمودند بطوریکه شارل پنجم، پادشاه فرانسه ۱۲۰۰ بوته توت‌فرنگی در باغ سلطنتی خود نگهداری می‌کرد. در اوائل قرن پانزدهم راهبان اروپایی از تصاویر گیاه توت‌فرنگی وحشی درتزئین دست‌نوشته‌های خود استفاده گسترده‌ای می‌کردند. در آن دوران، از تمام قسمت‌های گیاه توت‌فرنگی برای درمان بیماری افسردگی استفاده می‌شد.
با شروع قرن شانزدهم میلادی توجه به کشت این گیاه در اروپا رو به افزایش نهاد. از یک سو مردم استفاده از آن به عنوان دارو را افزایش داده و از سوی دیگر گیاه‌شناسان به نام‌گذاری گونه‌های مختلف آن پرداختند و تا اواسط قرن شانزدهم کشت آن در انگلستان نیز رونق یافت.
تاریخچه توت‌فرنگی در ایران
توت فرنگی در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۷زمان صدارت اتابک اعظم از فرانسه به ایران آورده شد و در باغ فلاحت کشت گردید و به همین نام (اتابکی) رقمی در ایران شناخته شد.
در سال ۱۳۴۵ شیخ عثمان نقشبندی تعدادی بوته توت فرنگی از ترکیه وارد و آنها را در باغ معروف خود واقع در روستای "دورود" نزدیکی شهرستان سروآباد (استان کردستان) کشت نمود که به رقم " کردستان " مشهور شد.
طی سالهای بعد، به ویژه دهه اخیر، ارقام تجاری با عملکرد بیشتر توسط مرکز تحقیقات تائید و در این منطقه کشت شده است. این ارقام بازار پسندی مطلوب تری داشته اما از لحاظ طعم و مزه رقم کردستان علیرغم فساد پذیری بالا بهترین طعم را دارد. استان کردستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده توت‌فرنگی در کشور و قطب تولید توت‌فرنگی در ایران محسوب می شود، که بر طبق آخرین آمار اعلام‌شده بیش از ۸۰ درصد از کل توت‌فرنگی کشور در کردستان تولید می‌گردد.
در سال ۱۳۹۸سطح زیر کشت توت فرنگی این استان به ۳ هزارو ۴۰۰ هکتار بالغ گردیده که با تولید ۴۶ هزار تن، یا ۷۵ درصد، رتبه اول را در تولید توت‌فرنگی در کشور، بخود اختصاص داده است.
در بین شهرستان‌های استان، سنندج، کامیاران و مریوان به ترتیب در صدر تولید توت‌فرنگی استان قرار دارند و هر ساله نیز نزدیک به ۲۰۰ هکتار به سطح زیر کشت این محصول افزوده می شود. پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۹۹ میزان تولید توت‌فرنگی در استان کردستان به ۵۰ هزار تن بالغ گردد که در این صورت متوسط عملکرد آن ۱۴ تا ۱۶ تُن در هکتار خواهد بود. ۶۰ الی ۷۰ درصد توت فرنگی کردستان به خارج از استان صادر می‌شود که بازار هدف اصلی آن تهران است.
کشت گلخانه‌ای در کردستان
در حال حاضر قریب به چهار هکتار توت فرنگی گلخانه‌ای در سطح استان کردستان وجود دارد که در خارج از فصل برداشت هم قابلیت تولید و عرضه توت فرنگی را دارند. همچنین طرح تونل‌های پلاستیکی را در سطح ۳۰۰ مترمربع از مزارع توت فرنگی روستای گزنه در این استان بصورت پایلوت در جهت کاهش آسیب‌های ناشی از بارندگی، تگرک، سرما، آفات و پوسیدگی به اجرا درآمده است.
کشت توت‌فرنگی در استان‌های شمالی
در جنگلهای شمال ایران نیز توت فرنگی وحشی به‌طور فراوان در فصل تابستان یافت می‌شود و هم اکنون استان مازندران رتبه دوم سطح زیرکشت توت فرنگی در کشور را، پس از استان کردستان، به خود اختصاص داده است.
برداشت محصول توت فرنگی در مازندران همه ساله از نیمه دوم فروردین ماه آغاز می‌شود و تا پایان خرداد ماه ادامه می‌یابد. طبق آمار جهاد کشاورزی، مازندران با سطح زیر کشت حدود ۲ هزار هکتار، پس از استان کردستان رتبه دوم تولید توت فرنگی را در کشور دارد. به طور متوسط برای برداشت توت فرنگی از هر هکتار بین ۲۰ تا ۲۵ نفر نیروی کار لازم است، توت فرنگی حتما باید به صورت دستی چیده شود و هیچ روش مکانیزه‌ای برای چیدن آن وجود ندارد.
برداشت محصول توت فرنگی در مازندران همه ساله از نیمه دوم فروردین ماه آغاز می‌شود و تا پایان خرداد ماه ادامه می‌یابد. طبق آمار جهاد کشاورزی، مازندران با سطح زیر کشت حدود ۲ هزار هکتار، پس از استان کردستان رتبه دوم تولید توت فرنگی را در کشور دارد. به طور متوسط برای برداشت توت فرنگی از هر هکتار بین ۲۰ تا ۲۵ نفر نیروی کار لازم است، توت فرنگی حتما باید به صورت دستی چیده شود و هیچ روش مکانیزه‌ای برای چیدن آن وجود ندارد.
یک سوم سطح زیرکشت توت فرنگی استان در منطقه بهنمیر است و از خصوصیات خاک بهنمیر می توان تنوع زراعت در این منطقه را شاهد بود چراکه ۵۴ نوع کشت در بهنمیر انجام می‌شود.
کشت توت فرنگی علاوه بر اشتغالزایی بالا ، دارای درآمد بالایی هم نسبت به زراعت‌های دیگر است. در این منطقه کشت توت فرنگی با ارقام دلندی، گیلاسی، دزفولی و سنندجی آغاز شد و با کشت ارقام اصلاح شده خارجی مانند دیاموند، گاویوتا، سلوا و کاماراسو ادامه یافت.
اقتصادی ترین رقم در این منطقه "کاماروسو" شناخته شد که در حال حاضر در اکثر مزارع کشت می شود.
بر اساس آمار ارایه شده از سوی وزات جهات کشاورزی، سطح زیر کشت و میزان تولید توت‌فرنگی گلخانه‌ای به تفکیک استانی به شرح جدول زیر می باشد:
